Vermeer

Betekenis.
Het zal niemand verbazen dat onze naam een geografische oorsprong heeft. Ooit woonden er voorouders bij een water of in een plaats die de naam Meer in zich had. Deze mensen vestigden zich elders en noemden zich naar de plaats waar zij vandaan kwamen ter onderscheiding van andere personen met dezelfde voornaam (en/of patroniem).
Een meer is een -meestal stilstaand- zoet water omgeven door land. In het Nederlands kennen we voor stilstaand water ook benamingen als vijver, laak, ven, poel, plas en put. Toch zijn ze niet altijd door elkaar te gebruiken. Meer is afgeleid van het Germaanse mari en gaat terug op het Latijnse mare (ofwel zee). In het Middelnederlands betekende meer ofwel ‘zee’ ofwel ‘meer’. Denk bijvoorbeeld aan Zuiderzee en Almere (betekent ‘groot meer’). Niet alle ‘meer’ benamingen uit vroeger tijden zouden wij in onze huidige taal als meer omschrijven: ook zompige inzinkingen en allerhande poelen droegen benamingen met ‘meer’. In de Middeleeuwen had men dus heel algemene benamingen voor stilstaande wateren. Uit deze ‘meren’ zijn diverse afgeleide familienamen ontstaan: Meer(e), Van der Meer(en), Meir(en), Van Meer, Ter Meer, VERMEER, Vermehr, Vermeir, Vermer(en), Vermeer(s)(ch), Meer-, Merre-, Meir(e)man(s) en nog vele andere varianten. Interessant te weten is dat Vermeers(ch) betekent Vermeerszoon ofwel 'zoon van Vermeer'.
Nu is de vraag welke plaatsen wij kunnen aanduiden als zijnde de oorspronkelijke plek waar onze oudste voorvaderen gewoond hebben en waar onze familienaam aan ontleend is.
Een geheel sluitende oplossing van dit vraagstuk is niet te geven. Ook hoeven niet alle families in dezelfde streek een zelfde stamvader te hebben en ook niet van oorsprong uit de zelfde plaats te komen. Toch zijn in alle nu bekende gegevens wel aanwijzingen vinden voor enkele families.
Er zijn in ieder geval drie afzonderlijke gebieden te herkennen met elk hun eigen vermoedelijke oorsprong.


Brabant.
De oudste vermeldingen die wij kennen van de naam Vermeer komen uit de regio rondom Oisterwijk en Udenhout. In Brabant kennen we de meeste variaties in schrijfwijzen, zelfs in aantoonbaar in één en dezelfde familie!
Helaas zijn Vlaamse bronnen nog niet of nauwelijks geraadpleegd. Mogelijk danken sommige Vermeer's uit Brabant hun naam aan het onder Breda en in Vlaanderen liggende plaatsje Meer, ook geschreven als Meir.
In Brabant kennen we families uit Raamsdonk, Udenhout, Loon op Zand, Haaren, Waalwijk, Woensdrecht, en zelfs een vijftal families uit Tilburg. Meerdere zijn aan elkaar verwant.

Gelderland.
Al in de Middeleeuwen (13e/14e eeuw) kwam in het oosten van Gelderland, nabij Arnhem en Nijmegen de naam Vermeer of Vermehr voor. Delen van deze streek zijn in het verleden afwisselend Nederlands dan wel buitenlands grondgebied geweest. Net over de grens, ten oosten van Beek bij Nijmegen en ten zuiden van Millingen aan de Rijn, ligt het plaatsje Mehr. Dit is de eerste mogelijke stamplaats. Een tweede plausibele plaats van herkomst is een stroompje nabij het genoemde Beek dat simpelweg `Het Meer´ heet. Het is niet onwaarschijnlijk dat één van beide plaatsen de naamgever is van de Betuwse of Sallandse Vermeer's. Deze groepen hebben als overeenkomst dat de oudst gevonden generaties allen bestuursfuncties hebben bekleed: gerichtsmannen, schouten, buur-, polder- en kerkmeesters enz. Omdat het in die tijd heel gewoon was dat dergelijke functies overgingen van vader op zoon of wel werden verdeeld onder verwanten is een link tussen de Betuwse familie en die op de Veluwe (Elspeet) en Salland (stamvader overigens uit Hasselt) goed mogelijk.

Voorlopig komen de stamvader en de oudste generaties van één van de grootste geslachten Vermeer, de Betuwse Vermeer's, uit Randwijk.
Zoals u wellicht weet, vinden de families Rhemrev (Vermehr achterstevoren) en Losecaat Vermeer ook in deze familie hun oorsprong.

Holland.
In de meest westelijke provincies is het moeilijker om een plaats aan te wijzen die de basis is van de familienaam Vermeer. Het kustgebied is altijd al een drassig gebied geweest met riviertjes, plassen en moerassen. De naam Van der Meer is in Zuid-Holland volgens het Meertens Instituut ontleent aan het meer van/bij Zoetermeer: het Zoetermeerse Meer. Opvallend is dat de gegevens omtrent de oudste generaties Vermeer's die wij kennen uit Bleiswijk, Zevenhuizen, Benthuizen, Pijnacker en ook Zoetermeer en Zegwaard komen. Dit wijst erop dat ook de naam Vermeer uit dit gebied is ontleent aan het zelfde Zoetermeerse Meer.
De oorsprong van de groepen Vermeer's in Rotterdam (en nu geannexeerde gemeenten) lijken noordelijker te liggen en misschien wel in de zojuist genoemde omgeving.

Een tweede stamplaats in Zuid-Holland is Meerkerk: de bakermat van de Meerkerkse Vermeer's. Later kreeg deze familie grote vertakkingen in Hillegom, Haarlem en Uitgeest.

Net als in Gelderland bekleedden de bij ons bekende eerste Vermeer's in de regio Zoetermeer en de regio Meerkerk bestuursfuncties: heemraden, kerkmeesters, schouten, schepenen enz.

Van lang niet alle familiegroepen is de vermoedelijke oorspronkelijke plaats van herkomst te herleiden. Denkt u maar eens aan de familie van schilder Johannes Vermeer: zijn grootvader kwam uit Antwerpen. Of aan de Leidse burgemeester Pieter Adriaansz van der Werff (die eigenlijk Vermeer heette): hij had voorvaderen uit Haarlem.
Over de herkomst van bijvoorbeeld de Dordrechtse, Moordrechtse en Middelharnisser Vermeer's tasten we nog in het duister: waar hebben zij hun naam aan ontleend?
In Holland liggen of lagen ook het Haarlemmermeer, het Leidse Meer, De Meer bij Amsterdam enzovoorts. Uiteraard kunnen deze wateren, en later polders, de naamgevers zijn geweest van weer andere afzonderlijke groepjes Vermeer.

Overige provincies.
De oplettende lezer heeft misschien enkele andere gebieden met Vermeer's gemist. Wij kennen twee groepen Vermeer's uit Friesland: de Bolswardse Vermeer's en de Haskerlandse Vermeer's (omgeving Joure). De Haskerlandse Vermeer's kwamen begin 19e eeuw uit Haarlem en hebben derhalve een andere oorsprong. Voor de Vermeer's in Bolsward geldt ook dat ze van elders kwamen en vermoedelijk uit de Betuwe!
De stad en de provincie Utrecht hebben altijd Vermeer's gehuisvest. Hoewel bij elkaar geteld behoorlijk in aantal, lijken het veel losse groepjes met een oorsprong elders. Volgens het Meertens Instituut is de familienaam Ter Meer of Termeer ontleent aan het niet meer bestaande Huis ter Meer bij Maarssen.